آشنایی با مفاهیم و ابزارهای پایه حسابداری
تعریف حساب: برای اینکه در هر زمان وضعیت مربوط به هر یک از اقلام حسابداری مشخص باشد، آن قلم و کلیه تغییرات مربوط به آن در یک صفحه یا کارت به طور جداگانه نوشته می شود که به آن حساب می گویند.

هر حساب شامل سه بخش است:

1- عنوان حساب

2- طرف بدهکار

3- طرف بستانکار

عنوان حساب: اطلاعات موجود در آن مشخص می‌کند که حساب متعلق به کدامیک از اقلام دارایی، بدهی، حقوق صاحبان سرمایه، درآمد و هزینه می باشد.

طرف بدهکار و طرف بستانکار: طرف راست حساب را در حسابداری طرف بدهکار و طرف چپ حساب را طرف بستانکار می نامند.

بدهکار کردن و طلبکار کردن: در حسابداری ثبت رقمی در سمت راست یک حساب را بدهکار کردن و ثبت رقمی در سمت چپ حساب را بستانکار کردن آن حساب می گویند.

شکل T : ساده ترین شکل حساب به دلیل شباهتی که با حرف ( T ) انگلیسی دارد، به نام ” شکل تی ” خوانده می شود که یک فرم ابتدایی است و کاربرد آن فقط توسط حسابداران به منظور تجزیه و تحلیل مسایل حسابداری و نیز توسط استادان در هنگام تدریس درس حسابداری مورد استفاده قرار می گیرد وگرنه در واحد های اقتصادی فرمهای کامل چاپی که دارای ستونهای متعدد است به صورت اوراق جداگانه یا دفتر به‌کار می رود .

حسابهای موجود در یک موسسه به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1- حسابهای دائمی:

این حسابها دائمی هستند، یعنی، فقط مربوط به یک دوره مالی نبوده، مانده آنها به دوره مالی بعد انتقال می یابد. حسابهای ترازنامه، از نوع حسابهای دائمی هستند. در پایان هر دوره مالی ، حسابهای دائمی مانده گیری می شوند. سپس مانده های جدید در ترازنامه پایان دوره منعکس گردیده، به دوره مالی بعد نقل می گردند. به حسابهای دائمی، حسابهای واقعی نیز گفته می شود .

2- حسابهای موقتی:

این حسابها، که حسابهای اسمی نیز خوانده می شوند، با پایان یافتن دوره مالی بسته شده، در نتیجه مانده آنها به دوره مالی بعد انتقال نمی یابد. کلمه موقتی ، صفت خوبی برای این حسابهاست زیرا آنها فقط در طی یک دوره مالی و به منظور طبقه بندی و محاسبه تغییرات حاصله در حساب حقوق صاحبان سرمایه افتتاح گردیده، در طی این مدت، تنها افزایشها را نشان می دهند و نمی توانند کاهشها را نشان دهند و سر انجام در پایان دوره مالی نیز بسته می شوند. حسابهای مربوط به صورت سود و زیان جزء حسابهای موقتی هستند. زیرا مانده این حسابها ( درآمد فروش، خرید ، هزینه های مستقیم خرید، برگشت از فروش و تخفیفات، برگشت از خرید و تخفیفات، تخفیفات نقدی خرید و فروش و کلیه هزینه ها) به حساب خلاصه سود و زیان بسته می شوند. مانده حساب اخیر ، سود یا زیان ویژه دوره مالی است که به حساب سرمایه انتقال می یابد. در نتیجه در پایان دوره مالی، مانده ای از این حسابها وجود ندارد که به دوره مالی بعد منتقل گردد.

3- حسابهای مخلوط :
این حسابها، مخلوطی از حسابهای دائمی و موقتی هستند. بدین ترتیب، در پایان دوره مالی، با استفاده از تعدیلات، آن قسمت از مانده حساب را که جزء حسابهای موقتی است ( باید به صورت سود و زیان انتقال یابد، یعنی در محاسبه سود یا زیان ویژه دوره مالی موثر است و به حساب خلاصه سود و زیان بسته می شود )، از آن جدا می نمایند و مابقی را که جزء حسابهای دائمی است، به ترازنامه پایان دوره انتقال می دهند. پیش پرداختهای هزینه، پیش دریافتهای درآمد از حسابهای مخلوط می باشند.
=====================================

2- واحدهای حسابداری:
واحدهای انتفاعی:
به واحدهای اقتصادی گفته می شود که فعالیتهای انتفاعی دارند مانند شرکت ایران خودرو
واحدهای غیر انتفاعی:

به واحدهای اقتصادی که فعالیت غیر انتفاعی دارند واحدهای غیر انتفاعی گفته می شود مانند شهرداریها

واحدهای انتفاعی از دو نظر قابل تقسیم هستند:

از نظر نوع فعالیت: واحد های انتفاعی از نظر نوع فعالیت به دو بخش تقسیم می شوند:

1- واحد های تجاری انتفاعی :
اشخاص یا موسساتی هستند که به قصد تحصیل سود به فعالیتهای تجاری می پردازند مانند انواع موسسات و شرکتهای تجاری.

2- واحدهای غیر تجاری انتفاعی:
اشخاص یا موسساتی هستند که به قصد تحصیل سود به فعالیتهای غیر تجاری می پردازند مانند موسسات خدماتی.

از نظر طرز تشکیل: واحدهای انتفاعی از نظر طرز تشکیل به چهار دسته کلی تقسیم می شوند:

1- موسسات انفرادی:
این موسسات که موسسات تک مالکی هم شناخته می شوند، کل سرمایه آنها به یک نفر تعلق دارد مانند تجار و کسبه.

2- شرکتهای ضمانتی:
این شرکتها برای انجام فعالیتهای با نام بخصوصی بین دو یا چند نفر تشکیل می شود و مسئولیت شرکا در قبال پرداخت بدهیهای شرکت محدود به سرمایه ای که در شرکت دارند، نمی باشد. از آن جمله می توان به شرکتهای تضامنی، شرکتهای نسبی و شرکتهای مختلط اشاره کرد.

3- شرکتهای سرمایه :
این شرکتها برای انجام فعالیتهای انتفاعی با سرمایه گذاری چند نفر به وجود می آیند و شرکا نسبت به پرداخت بدهیهای شرکت دارای مسئولیتی محدود به مبلغ اسمی سرمایه خود می باشند مانند شرکتهای سهامی، شرکتهای با مسئولیت محدود و شرکتهای دولتی.

4- موسسات انتفاعی غیر تجاری:
موسساتی هستند که برای انجام خدمات حرفه ای و کسب منافع مادی توسط یک یا چند نفر ایجاد می شوند و به عنوان موسسه غیرتجاری به ثبت می رسند مانند کانونهای فنی و حقوقی و موسسات حسابرسی.

=========================================
3- طبقه بندی حسابها:
حسابهایی که در موسسات گوناگون به‌کار می‌روند، بسته به نوع فعالیت موسسه، بزرگی و کوچکی آن، نوع اطلاعات جزء به جزئی که مدیران و سایر استفاده کنندگان از نتایج حاصل از سیستم حسابداری نیاز دارند و… متفاوتند .

به‌طور کلی، حسابهای مختلفی را که ممکن است در یک موسسه مورد استفاده قرار گیرد، می توان به پنج گروه تقسیم نمود:

1- گروه حسابهای دارائی: از جمله وجوه نقد، حسابهای دریافتنی، اسناد دریافتنی، موجودی کالا و…

2- گروه حسابهای بدهی: از جمله حسابهای پرداختنی، اسناد پرداختنی، حقوق پرداختنی، وام و …

3- گروه حسابهای مربوط به حقوق صاحبان سرمایه: از قبیل حساب سرمایه و حساب برداشت

4- گروه حسابهای درآمد: از جمله درآمد حاصل از فروش کالا و یا خدمات، درآمد اجاره و غیره

5- گروه حسابهای هزینه: از جمله هزینه حقوق، هزینه آگهی، هزینه اجاره و غیره

البته حسابهای مختلف یک موسسه را از روش‌های زیر نیز می توان طبقه بندی کرد:

طبقه بندی حسابها به حسابهای حقیقی و اسمی:

حسابهای حقیقی شامل حسابهای دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سرمایه می باشد.

حسابهای اسمی: شامل حسابهای درآمد و هزینه است که در تهیه صورت سود و زیان مورد استفاده قرار می گیرد در نتیجه می تواند، به عنوان حسابهای فرعی حقوق صاحبان سرمایه به حساب آید.

طبقه بندی حسابها به حسابهای دائمی و موقتی:

حسابهای دائمی: مانده آنها از یک دوره مالی به دوره مالی بعد انتقال می یابد مانند حسابهای دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سرمایه

حسابهای موقتی: در پایان دوره مالی بسته می شوند مانند حسابهای درآمد و هزینه.

طبقه بندی حسابها به حسابهای حقیقی ، شخصی و اسمی:

حسابهای حقیقی: شامل حسابهای دارایی (به استثنای حسابهای دریافتنی)

حسابهای شخصی: شامل حسابهای دریافتنی، حسابهای پرداختنی و حساب سرمایه

حسابهای اسمی: که همان حسابهای موقتی و مربوط به حسابهای درآمد و هزینه می باشند.

===================================
4- سند حسابداری:
در برخی از سیستمهای حسابداری، حسابداران به جای اینکه فعالیتهای مالی را مستقیما از روی اسناد و مدارک مثبته در دفاتر ثبت نمایند، اقدام به تهیه برگه حسابداری و یا سند روزنامه می کنند. این برگه یا سند، نوشته ای است که در آن یک یا چند فعالیت مالی انجام شده بر حسب نوع حساب، بدهکار یا بستانکار می‌گردد.